Przywództwo to uniwersalny, powszechny fenomen, obecny od początku istnienia człowieka w każdej cywilizacji, kulturze i grupie społecznej. Ptahhotep – wezyr władcy starożytnego Egiptu – pisarz i filozof żyjący 5500 lat p.n.e., radził: Jeśli jesteś tym, kto przewodzi, kto wpływa na losy innych, staraj się czynić dobro we wszystkim, co robisz. sprawiedliwość jest najważniejsza, bo zostawia trwały efekt, sprawdzony od czasów Ozyrysa. Fundator naszej tradycji filozoficznej, Platon, wymagał, żeby przywódcy kategorycznie przestrzegali w praktyce etyki, której podstawę tworzą: sprawiedliwość, mądrość, męstwo i wstrzemięźliwość.
Historia w dużym stopniu została ukształtowana przez charyzamatycznych przywódców, których decyzje, charakter, wizje oraz działania miały fundamentalne znaczenie dla kierunków rozwoju społeczności, narodów i cywilizacji.
W drugiej połowie ubiegłego wieku przywództwo przestało być postrzegane jako spiritus movens historii. Charyzmatyczni przywódcy zaczęli być uważni za relikt przeszłości, a wizjonerzy byli nawet postrzegani jako zagrożenie dla stabilności i wygodnego status quo. Kolegialne sprawowanie władzy przez rządy, zarządy, rady, komitety, gabinety i im podobne gremia stało się dominu- jącym sposobem sprawowania przywództwa. Demokratyzacja przywództwa stała się wyrazem poprawności politycznej. Consensus wyparł większościowe głosowanie jako preferowany sposób podejmowania najważniejszych decyzji. Menedżerowie zastąpili przywódców na czele firm, organizacji i państw. W ostatnich kilkudziesięciu latach upowszechniło się przekonanie, że to zarządzanie, a nie przywództwo decyduje o wartości przedsiębiorstw i rozwoju państw.
Wraz z nastaniem XXI wieku wiele się jednak zmieniło. Rozwój cywilizacji nie jest procesem liniowym, następujące po sobie fale szybkiego wzrostu i spowolnienia wynikają z twórczej siły innowacji, których masa krytyczna okresowo powoduje gwałtow- ne przyspieszenie. Ta sinusoidalna w swoim charakterze zmiana określa trajektorię rozwoju gospodarki i cywilizacji. Innowacje z zakresu technologii informacji, które pojawiły się w ostatnich pięćdziesięciu latach, zyskały masę krytyczną o sile pozwalającej na całkowitą zmianę stylu życia i sposobu pracy jednostki, zasad działania przedsiębiorstw, sposobu funkcjonowania partii politycznych, organizacji społecznych, a wreszcie całokształtu życia społecznego i gospodarczego w wymiarze narodowym i globalnym. Żyjemy w okresie rewolucji technologicznej przechodzącej w fazę relewancji społecznej i gospodarczej
W Nowej Gospodarce z jednej strony następuje demistyfikacja przywództwa, z drugiej zaś wzrasta jego rola w zarządzaniu przedsiębiorstwem, instytucjami publicznymi i państwem. Przywództwo jest zjawiskiem powszechnym i występuje zarówno w relacjach nieformalnych, jak i instytucjach opartych na tradycji lub regulacjach prawnych, na każdym szczeblu, niezależnie od formalnej struktury władzy w organizacji. Nie ma dylematu „kierować czy przewodzić”, konieczne jest jedno i drugie, ale jedynie dobre przywództwo może zapewnić pełne wykorzystanie specyficznych umiejętności pracowników, wzbudzić zaangażowanie, gotowość, odpowiedzialność i dać satysfakcję z działania.
Do niedawna przywództwo utożsamiane było z władzą. Współcześnie przywództwo stało się częścią intelektualnego, biznesowego i politycznego mainstreamu. Na temat przywództwa napisano morze książek i artykułów, a rzeka nowych wciąż zasila ten bogaty rezerwuar. Przywództwo jest jednym z bardziej popularnych przedmiotów nauczania na wielu kierunkach studiów, a nawet deklarowaną misją najbardziej znanych uniwersytetów i szkół biznesu. Oto kilka przykładów:
Harvard Busiess School: We educate leaders who make a difference in the world.
Stanford University: Our mission is to contribute to the world by educating students for lives of leadership and contribution with integrity; advancing fundamental knowledge and cultivating creativity; leading in pioneering research for effective clinical therapies; and accelerating solutions and amplifying their impact.
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie to innowacyjna uczelnia ekonomiczna rozwijająca twórczy potencjał intelektualny i kształcąca liderów w odpowiedzi na wyzwania przyszłości.
James MacGregor Burns, jeden z autorytetów w dziedzinie przywództwa, przytacza 12 definicji przywództwa i stwierdza na koniec, że „przywództwo jest jednym z najbardziej obserwowanych zjawisk na świecie, a jednocześnie najmniej rozumianym”. Dlatego proponuję nieakademicke podejście do przywództwa, oparte na praktyce, bo właściwy egzamin z przywództwa przechodzi każdemu z nas zdawać w życiu osobistym, pracy zawodowej i społecznej. Tym bardziej pomocne będzie rozpatrywanie przywództwa w ujęciu realnym. Słownik synonimów podaje szereg znaczeń przywództwa, które mogą być pomocne w zrozumieniu szerszego kontekstu tego zjawiska. I tak przywództwo to władza, dominacja, dowodzenie, kierowanie, nadzorowanie, przewodnictwo, rządzenie, zwierzchność, a także zarządzanie. Zaś przywódca to monarcha, kierownik, szef, rozkazodawca, możnowładca, gospodarz ale także autorytet moralny, guru, trybun, mentor, geniusz, przywódca duchowy, wzór.
Wyszukiwarka Online Computer Library Center, zrzeszającego 72 tys. bibliotek pokazuje ponad million pozycji katalogowych na temat przywództwa, dostępnych na całym świecie, z czego 500 tysięcy to pozycje książkowe.
Nakłady bestsellerów o przywództwie są imponujące i sięgają milionów egzemplarzy. Ale ilość nie przechodzi w jakość, skoro Profesor Jeffrey Pfeffer ze Szkoły Biznesu Uniwersytetu Stanforda ostrzega, że „większość wykładów oraz szkoleń z zakresu przywództwa, jak również książek napisanych przez liderów biznesu powinna być opatrzona stemplem UWAGA: TEN MATERIAŁ MOŻE BYĆ NIEBEZPIECZNY DLA TWOJEGO PRZETRWANIA W ORGANIZACJI”
Swego czasu, gdy po 8 miesiącach wytężonej pracy miałem właśnie oddać wydawcy książkę Droga ważniejsza niż cel, która traktuje o roli dobrego zarządzania w tworzeniu innowacyjnej firmy i budowy jej wartości na przykładzie moich praktycznych doświadczeń w mBanku, nagle zauważyłem, że pominąłem w swoich rozważaniach dobre przywództwo jako warunek konieczny sukcesu w długim okresie. Wtedy uświadomiłem sobie prawdę oczywistą, że w biznesie przywództwo ma nie mniejsze znaczenie niż zarządzanie i napisałem Od wartości do działania. Przywództwo w czasach przełomowych.
Zarządzanie i przywództwo się nie wykluczają, ale uzupełniają. Przywództwo to robienie właściwych rzeczy, a zarządzanie to robienie ich we właściwy sposób. Wyzwaniem naszych czasów jest umiejętne połączenie dobrego przywództwa i skutecznego zarządzania. Przywódcy, których pilnie potrzebujemy to ludzie zdolni wyznaczać nowe kierunki działania i ambitne cele, osobowości, które jednocześnie potrafią je urzeczywistniać poprzez efektywne zarządzanie sobą i dostępnymi zasobami ludzkimi i materialnymi.
Przywództwo to wywieranie wpływu na innych ludzi. Każdy z nas, czy tego chce czy nie, czy sobie to uświadamia, czy też nie, staje się w pewnych momentach przywódcą – wywiera wpływ na innych ludzi, mniejszy, większy, a czasem wręcz egzystencjalny, jako ojciec czy matka, autorytet moralny, szef, kierownik, lider, przywódca partii rządzącej, premier, prezydent, twórca, a także jako internetowy influencer.
Zasadniczo wykłady na temat przywództwa ograniczają się do rozważań jak być dobrym przywódcą. Jednakże nie można milcząco przejść obok problemu złego przywództwa.
Barbara Kellerman, profesor Uniwersytetu Harvarda, zauważa, iż, “Złe przywództwo jest tak powszechnym fenomenem, że zdziwienie musi budzić fakt, iż półki nie uginają się pod ciężarem książek na ten temat.” Jak pokazuje doświadczenie bezustannie mamy do czynienia ze złym i dobrym przywództwem, z dobrymi przywódcami, którzy wspólnie ze swoimi zwolennikami czynią wiele dobrego, jak i ze złymi przywódcami, którzy czynią zło w każdym wymiarze. Kwestii złego przywództwa nie wolno pomijać milczeniem, nawet jeżeli jest ona wstydliwa, niewygodna, bo porusza ciemną stronę ludzkiej natury.
Złe przywództwo nas przytłacza, przygnębia, stresuje i doprowadza do depresji. Dla wielu ludzi złe przywództwo jest problemem pierwszorzędnym, bo dotyka ich na co dzień i nie umieją sobie z nim poradzić. Ze złym przywództwem należy bezwzględnie walczyć na wszelkie możliwe sposoby, bo inaczej czynimy siebie współodpowiedzialnymi za zło, które jest jego pochodną. Książę –dzieło Nicollo Machiavellego, to jedna z najważniejszych książek Renesansu. Książka w całości poświęcona jest zasadom rządzenia i jako poradnik skutecznego sprawowania władzy stała się najsłynniejszą w dziejach filozofii politycznej. W kręgach biznesu Książę zdobył ogromną popularność i należy od lat do kanonu literatury z zakresu zarządzania i przywództwa. Idąc za przesłaniem Księcia, każda niegodziwość jest usprawiedliwiona, jeśli służy realizacji dobrego celu. Nie dziwi zatem, że widoczna we wszystkich sferach naszej codzienności Nieudolność, Nieumiarkowanie, Hipokryzja, Chciwość i Korupcja wybielane są makiawelistyczną formułą, że cel uświęca środki. To smutna prawda dzisiejszych czasów widoczna wszędzie. Na szczęście jak mawiał Władysław Bartoszewski: Warto być uczciwym choć nie zawsze się to opłaca. Opłaca się być nieuczciwym, ale nie warto.”
Współczesny świat potrzebuje dobrego przywództwa bardziej niż kiedykolwiek. Jakość przywództwa określają dwa kryteria – skuteczność i etyka. Skuteczność sama w sobie nie jest ani moralna, ani niemoralna, podobnie jak moralność sama w sobie nie jest skuteczna, ani też nieskuteczna. Można być skutecznym i działać moralnie, jak również być skutecznym i niemoralnym. Dobre przywództwo jest moralne i skuteczne, każda inna kombinacja to złe przywództwo.